citaten en quotes van de Duitse abstracte
kunstenaar Ernst Wilhelm Nay (1902-1968)

Kunst maken met de oude middelen kan niet meer. Iedere kunst moet haar eigen middelen vinden. De geometrische middelen en de middelen die de ruimte-illusie op het platte vlak creeren zijn versleten en passen niet meer bij deze tijd (1965).

Kunst kan niet in de lucht hangen. Zij is gebonden aan de tijd, zoals aan het leven en aan het bestaan van de kunstenaar.

De kleur verbindt zich vanzelf. Of beter gezegd: de eerste aanduiding van een schilderij voor het een vorm aanneemt is een idee van kleur. Omdat het schilderij pas in het schilderen zelf ontstaat hecht ik er waarde aan.. ..om in ononderbroken schilderen tot aan de rand (van het schilderij f.h.)te komen.

Om beeldspraak te lezen dient de kijker zich slechts op het kijken in te stellen, en niet zoals gebruikelijk is op voorwerpen, anekdotes, gevoelens, stemmingen.. .Zien betekent kijken naar wat er te zien is, verder niets..

Mondriaan schilderde buiten de harmonie van het universum de eerste getal-schilderijen, nadat Klee werkelijke getallen op het doek geplaatst had. Het getalschilderij werd voor mij een systeem.. ..en stelde in plaats van de geometrie en de kubus de rekenkunde van het getal en het ritme van het getal, als vormbepaling.

De gehele moderne kunst bestaat uit transparantie. Ik schilder de transparantie zelf, -de Diaphanie.

Ik wil niets.. ..dan te zijn zoals ik ben en te schilderen hoe dat 'ik ben' zich uit mij beweegt, zich van mij vrijmaakt.. .Niets aan mij heeft de overhand.

Het vlak te betreden, de ruimte in te gaan, het is zo eenvoudig gezegd. Maar men weet dat ieder punt in het universum middelpunt is en de ruimte niet voorstelbaar maar denkbaar.. .De ruimte in te gaan, het vlak op te gaan wat de grond van deze ruimte kan zijn, dit betreden mee te delen, dit onvoorstelbare gaan zichtbaar te maken, beleefbaar, zo kan men de kunstenaar definieren.

Ik moest.. ..vormen vinden die mijn mystieke voorstelling zo dicht mogelijk naderden, om dat te zeggen wat me voor de geest zweeft. Deze vormen ontstaan echter zonder persoonlijke activiteit eenduidiger en dichter bij de voorstelling.

We kunnen niet arrogant doen en de natuur naar onze zin inrichten, wij kunnen de natuur slechts bekijken, beleven, wachten dat zij ons tot zich laat, wachten tot we binnentreden..

Men zal eenmaal mijn kunst als een puur visionaire kunst begrijpen waarvan de visie niet op de psychische opwinding maar op de mythische betrekking berust.

Het kan nu eenmaal niet om een been af te hakken omdat het doek daar eindigt, datzelfde geldt voor bomen huizen, enz... daarvoor zijn deze tijden te ingrijpend (1946). En de schilderkunst mag nu eenmaal niet tijdloos zijn, evenals ze niet uitsluitend tijdsgebonden mag zijn.

Het tweedimensionale vlak is met Cézanne driedimensionale wand geworden en de kunstenaar vormt.. .de diepte, dus de derde dimensie op het tweedimensionale vlak.

Op de kennis van Cézanne ontwikkelde Juan Gris het a-perspectivische, autonome, driedimensionale statische beeld. Klee vindt het teken dat het numineuze in het beeld vrijmaakt en Kandinsky toont als mens van de steenloze vlaktes de vaardigheid van de mens tot pure intuitie aan.

Het teken, de beeldformule waarin zich het kosmisch-onbewuste in onze tijd uitspreekt is het teken voor oneindig, de acht,. ..het is een teken van het dynamische, van de bron die in zichzelf.

De onbevangenheid in mijn werken van de laatste tijd berust vreemd genoeg hierop dat ik in mijn kunst niet door het onbewuste gedragen wordt maar door het streven om het bewuste boven het intellectuele, boven het rationele uit te laten komen tot aan een bewustzijnsnivo waarin de kennis intuitief werkt.

Beeldende vorming uit kleur, zoals ik de schilderkunst wil noemen, is allereerst en vooral een ordening van het vlak

Voor de abstracte ritmische kunst is het getal een omvattend symbool.. .Het getal geldt hier niet als middel om te meten, zij staat hier als symbool van het plaatsen van het vlak, als symbool voor relatie en niet als een teken en middel van het meetbare.

De schilderkunst is a-humaan. Het humane is niet het verlangen van de kunstenaar. Dat ontstaat zonder hem, buiten hem. Of niet. Het maken van vormen is a-humaan.

Het geestelijke is daar waar vormgeving en universum samenvallen.

Steeds zeg ik tegen mijzelf: ik moet niet denken, ik moet mijn gedachten niet opschrijven, want zo gaat het zelfs tegen de kunst in, maar ik moet het af en toe toch doen en dan gaat het dus tegen de kunst in.

Ik heb zo veel kennis opgedaan dat ik mij nu in ieder geval kan laten vallen. Niet op de methode terugvallen, maar gewoon me laten vallen. De twijfels scheppen het kunstwerk.

De schoonheid van het beeld schuift de aanwezige pijn terzijde. De vraag naar de oorzaak (van de pijn, fh) is dan nog wel te stellen, maar zij moet niet aan iedereen bewust zijn, want het is de schoonheid van het beeld die de pijn verzacht.

Terwijl sinds de Renaissance de schijnruimte het beeldende doen van de schilderkunst bepaalde, bestaat sinds en met Cézanne de door pathos en sentiment bestreden inspanning tot echte ruimte.

Ik stel vast dat in mijn kunst een niet individuele, een niet subjectieve, maar een objectieve tendens werkzaam is die ver verwijderd ligt van de kunstenaar als persoon.

Het proces van een kunstwerk staat in de sterren geschreven. Dat betekent dat het onafhankelijk is en een proces in zichzelf.

Ik geloof niet dat de rondgang van mijn kunst in het kosmisch-orfisch-poetische afgesloten is. Ik ben er juist steeds weer in gedoken om het universele te verwerkelijken en tenslotte dat alles af te stropen, om het geestelijke eruit te winnen. Dit proces zou men nooit bewust kunnen oproepen en kunnen sturen. Dan had het slechts intellectuele resultaten opgeleverd.

Lastig is de vraag naar de illusie in de schilderkunst. De beste kunst is zonder illusie.

Een zinnelijke kunst, een krachtige kunst, een kunst die als levensuiting sterk aanwezig is, die roept spontaan een universele bevinding uit zichzelf tevoorschijn die een nieuwe definitie van het religieuze in zich draagt.

Zo'n kunst is mijn kunst. Kunstenaars: Malevitch, Kandinsky, Rothko, Thobey, Pollock, Nay. Dit zijn enkele namen die deze universele kunst tot stand brengen. In deze kunst bevindt zich objectiviteit.

In Spanje schildert men de leegte na het verlies van het christendom, a.h.w. heiligenbeelden zonder heiligen. In Duitsland grossiert men in navolging en Biedermeier kleinkunst. De Amerikaanse schilders zijn ietwat te haastig en blijven dikwijls in de materie hangen. Maar ze zijn veelbelovend.

Ik ben er volkomen zeker van dat mijn kunst 30 jaar vooruitloopt met haar nieuwe tendens van ruimte die overeenkomt met dat wat vandaag de dag natuur genoemd wordt en met haar psychische directheid van uiten, zodat velen de eigenlijke betekenis van mijn kunst nog niet herkennen.

Schilderen moet ik, zelfs wanneer het van tijd tot tijd niet erg beloftevol lijkt. Verschrikkelijk is het ook dat de eigenlijke vreugde om iets onbekends te scheppen in het doen ligt en het resultaat door de kunstenaar niet opgemerkt wordt en soms voor hem ontoegankelijk blijft.

In mijn werk wordt nooit het materiaal tot spreken gebracht, maar daar waar de vlakken niet vooraan willen staan wordt, opdat ze niet in de diepte-structuur wegzinken, structuur voor aangebracht die ze vooraan houdt (doet Braque vaak). Dus structuur als formeel hulpmiddel..

Schilderen, kunst is tenslotte juist niet schijn zoals men het enkele eeuwen lang heeft onderwezen, maar waarheid, realiteit in het artistieke, kennis, manifestatie van een meestal nieuw bewustzijn die voorbij de ratio en de logica ligt.

De schijf is heelheid en daardoor een stijlmiddel. Dat is haar geheim wat niet uitgesproken mag worden. Zo kunnen geluk en ongeluk met elkaar uitrazen. Met deze woorden til ik het gordijn iets op van dat wat voorbij mijn schilderkunst ligt.

..echter ziel en handelen gaan ieder hun eigen weg, zodat ik door de natuur gedwongen wordt tot schilderen, juist vanwege de poging en de mogelijkheid om overeenstemming te bereiken, die feitelijk slechts het kunstwerk kan bezitten, in zo'n geval. Dat zal bij alle kunstenaars wel zo zijn. En daarom is het niet verwonderlijk dat mij het schilderen zelf, als doen, meer interesseert dan het resultaat.

Deze eigenaardige kleurschijf die tegelijk teken van angst en van heelheid is, tegelijk middel om het beeld op te bouwen, zodat het niet weten -het onbewuste- en het bewuste aan het beeld werken.

Voorwerp en natuur zijn voor ons niet meer identiek zoals in het kosmogone idealisme van de Duitse romantiek. Toen kon het denkbeeld door het voorwerp tot waarneming worden. Deze voorwaarde voor de kunst der dingen is er niet meer, en daarmee heeft de kunst van de dingen haar betekenis verloren. Aan de andere kant is het werkelijke gevolg van deze scheiding van waarneming en denkbeeld de objectloze kunst.

Anders als in vroegere tijden is de moderne absolute kunst niet slechts begeleidend, maar zij schept mee.